ويژگي هاي اقليمي محدوده مورد مطالعه  :

اقليم :

آب و هواي شهرستان فريمان بيشتر تحت تأثير پر فشار سيبري در فصل سرد سال و بادهاي باران آور غربي قرار دارد . با توجه به موقعيت كوه البرز و زاگرس ، نواحي مركزي ايران به سمت شرق از باران كمتري برخوردار است . البته عواملي چون عرض جغرافيايي ، دوري از درياها ، ارتفاع ، جهت بادهاي غالب . ناهمواريهاي زمين ، مراكز پرفشار و كم فشار ، پوشش گياهي و غيره در اقليم اين شهرستان مؤثر مي باشد ، در اين جا سعي شده است وضعيت آب كه مورد بررسي قرار گرفته است شامل دجه حرارت ، بارش ، رطوبت نسبي و روزهاي يخبندان است ،همچنين تقسيم بندي اقليمي شهرستان بر اساس روش كوپن و دمارتن نيز مورد بررسي قرار گرفته است .

درجه حرارت :

ايستگاه فريمان در ارتفاع 1390 متري قرار گرفته وميانگين درجه حرارت ساليانه آن 37 / 12 درجه سانتي گراد مي باشد . از آن جايي كه متوسط درجه حرارت ساليانه به تنهايي        نمي تواند درجه حرارتي يك منطقه را مشخص كند ، جهت بررسي تغييرات دوره اي درجه حرارت در طول سال بايد از ميانگين درجه حرارتهاي ماهيانه استفاده نمود براي روشن شدن توزيع درجه حرارت در ماه هاي سال منحني هاي تغييرا درجه حرارت ماهانه ( حداكثر ، حداقل ، متوسط ) و همچنين حداكثر مطلق رسم شده است . بر اساس اين نمودار گرمترين و سردترين ماه هاي سال به ترتيب تيرماه ببا 37 درجه سانتي گراد و دي ماه با دماي 2/2 درجه سنتي گراد مي باشد . نمودار شماره (1 ) تغييرات دما ( درجه سانتي گراد ) ماهانه را

بارندگي : در سطح شهرستان نيز از آهنگ يكساني تبعيت نمي كند . عمدتاً مناطق (كوه ها و دشتهاي مرتفع ) داراي باراني حدود 150 ‌ـ 100 ميليمتر در سال مي باشند و مناطق پست و كم ارتفاع باراني در حدود 100 ميليمتر دارند . لذا اين شهرستان در قلمروي اقليم بياباني ابران قرار مي گيرد . در ماه هاي جون  ـ جولاي ، آگوست ، سپتامبر بارش وجود ندارد و پرباران ترين فصل زمستان مي باشد . با توجه به ميزان دما و بارش ماهانه در فريمان مي توان از نقطه نظر كشاورزي ، فصول خشكي و رويش را تشخيص داد . نمودارهاي زير محني آمبروترميك ايستگاه فريمان را نشان مي دهد .

رطوبت نسبي :

بادها :

در شهرستان فريمان به علت اختلاف فشار در نواحي درون مرزي و برون مرزي بادهاي برحسب جهش وزش نامهاي مختلفي به خود مي گيرند . وزش بادهاي منطقه در ارتباط با فصول سال و ناهمواريهاي است كه مهم ترين آنها به شرح ذيل مي باشد :

1 ـ تف باد « دولخ باد »

بادي گرم و سوزان است كه به دليل هم زمان بودن وزش باد با رشد محصولات اين باد خساراتي را به توليدات كشاورزي وارد مي كند . زمان وزش اين باد اواخر بهار و اوايل تابستان است .

2 ـ چپ باد « سياه باد »

بادي سرد و زمستاني است كه از سوي سيبري و گاه از روي كوه هاي افغانستان به اين منطقه مي وزد .

3 ـ فرح باد :

بادي است كه در فصل زمستان و و تابستان مي وزد . تابستانهاي همراه با گرد و خاك و زمستانها همراه با سرما است .

4 ـ باد خزان :

 بادي كه در فصل پاييز مي وزد و نسبتاً ملايم است .

نوع اقليم شهرستان بر اساس طبقه بندي هاي اقليمي  :

از نظر طبقه بندي اقليم شهرستان فريمان در محدوده ايستگاه هواشناسي از نوع خشك و نيمه خشك است . شايان ذكر است كه دمارتن بين درجه حرارت و مقدار رطوبت رابطه تجربي زير را برقرار كرده است .   10  ‌‍+ T / p  =  I

اقليم نماي آمبرژه : بر اساس اقليم نماي آمبرژه اقليم اين شهرستان را درمحل ايستگاه هواشناسي از نوع خشك سرده مي باشد .

طبقه بندي كوپن : بر اساس طبقه بندي كوپن اقليم اين شهرستان از نوع سرد و خشك    مي باشد .

پوشش گياهي :

نوع اقليمي و خاك در سطح استان خراسان سبب شده است كه تنوع زيادي از نظر پوشش گياهي در عرصه اين استان به وجود آيند . هر چه از شمال استان به سوي جنوب مي رويم ، كاهش ميزان بارندگي سبب كاهش پوشش گياهي شده و خاكها را به صورت عريان در معرض ديد قرار مي دهد . وضعيت پوشش گياهي فريمان در ارتباط با منابع آب ، ميزان بارندگي و نوع خاك مي باشد . ناحيه فريمان در نواخي شرقي و كم باران ايران واقع شده و فاقد پوشش گياهي انبوه است . جنگلهاي انبوه از بيد و سپيدار و درختچه هاي خاردار در تنگه ها و شكاف  كوه ها به چشم مي خورد و بيشتر اهالي دهات كوهپايه اي از چوب اين درختان براي پوشش سقف منازل خود و نيز سوخت زمستاني استفاده مي كنند . در كوه هاي دال درختان هميشه سبز خصوصاً ارس جلوه اي خاص به طبيعت بكر كوهستان داده است . در ارتفاعات جنوب فريمان علاوه بر بقاياني جنگلهاي نابود زرشك به صورت خودرو و نيز گلبوته هاي خاردار با گلهاي بنفش زير ملاحضه مي شود  به طور كلي پستي و بلندي شرايط اقليمي ، جنس خاك ، سفره هاي آب زيرزميني در ناحيه فريمان ، جلوه هايي از تنوع پوشش گياهي را به همراه آورده است .

جنگلي و مرتفع :

مرتفع به زيستي اطلاق مي شود كه به دلايل مختلفي مثل ( سنگي بودن  ، شيب زياد و... ) زراعت در آن ممكن نبوده و گشاهان علوفه اي بدون دخالت بشر و اعمل انرژي از سوي او خود به خود روييده و بقاي خود را حفظ مي كند . مرتع اصلي ترين عنصر در بقاء حيات نظام طبيعت است . اثر مراتع به عنوان جلوگيري از فرسايش خاك و انباشته شدن رسوبات در پشت سرها ، جلوگيري از حركت آبهاي سطحي و ايجاد سيل ، تزريق آبهاي زيرزميني و نيز استفاده از گياهان مرتعي جهت مصارف داروئي صنعتي و غيره قابل ذكر است . در گذشته استان خراسان و شهرستان فريمان از موقعيت مناسب مرتعي برخوردار بوده است . اما به لحاظ چراي مفرط دام ، قسمت عمده مراتع استان با تخريب مواجه شده است .

بر اساس تقسيم بندي مرتع ، مراتع فريمان از نوع درجه 3 مي باشند و اصولاً گونه هاي گياهي شامل گون ، درمنه ، قياس ، اسپند ، گل ، بنفشه ، كنگر وحشي ، دم گاو ، بومادران ، كما ، زيربار ، زيره سياه ، انواع گرامينه ها و گراس ها و گياهان مرتعي يكساله در اين ناحيه به چشم مي خورد . تأمين آب مراتع از چشمه ساران و رودخانه ناحيه صورت مي پذيرد كه فصل بهره برداري از 15 ارديبهشت به مدت 60 روز مي باشد . مساحت عرصه منابع طبيعي شهرستان فريمان 36081 كيلومتر مربع است كه معادل 90 درصد از كل مساحت شهرستان و 4/1 درصد از كل منابع طبيعي استان است . عرصه منابع طبيعي شهرستان به تفكي مرتع ، جنگلها و بيابانها به شرح ذيل مي باشد :

الف ) مجموع وسعت مراتع 406640 هكتار معادل 3 /98 درصد از كل منابع طبيعي شهرستان

ب ) جنگلهاي شهرستان فريمان با 7 هزار هكتار جنگل ارس معادل 6/0 درصد جنگلهاي استان را داراست .

مرتع اين شهرستان ييلاقي بوده و در فصل تابستان مورده بهره برداري قرار مي گيرد . به علت كاهش ميرژزان نزولات جوي و چراي مفرط و خارج از فصل ، اين مراتع رو به تخريب و به منظور اصلاح  و احياء مراتع و همچنين ايجاد تعادل بين دام و مرتع و افزايش توليد علوفه و حفظ آب و خاك و واگذاري مديريت اصولي از مراتع به قشر بهره بردار ، تاكنون سه واحد مرتع داري در مراتع سرچشمه ، براشك در شمال شرقي فريمان ـ دهستان سفيد سنگ ـ اره كمر و جنوب فريمان دهستان قلندرآباد  و گل چشمه ( شمال شهر فريمان با مساحت تقريبي 9600 هكتار ) تهيه و تصويب شده است  .

هيدرو لوژي محدوده مورد مطالعه :

آبهاي سطحي :

1.  رودخانه فريمان : اين رودخانه از ارتفاعات جنوب غربي فريمان سرچشمه مي گيرد .

 پس از عبور از بند قديمي فريمان دشت فريمان را مشروب مي كند .

نقش اين رودخانه در خصوص تغذيه سفره آب زيرزميني منطقه زيادمي باشد و ازكيفيت خوبي بهره مند است .

2. رودخانه قلندرآباد  : اين رودخانه از كوه هاي جنوبي ( كله منار ) فريمان سرچشمه

 مي گيرد و به رودخانه جام ملحق مي شود كه درمسير خود زمين هاي كشاورزي قلندرآباد و كته شمشير را نيز مشروب مي سازد .

3. رودخانه سنگ بست : اين رودخانه از ارتفاعات غربي و شمل فريمان ، از كوه هاي قطار النگ و يال پلنگ و كمر زرد شروع و پس از عبور از دشت سنگ بست و مشهد به رودخانه كشف رود ملحق مي شود . نام ديگر اين روخانه كال شود سنگ بست است .

4. رودخانه كلاته منار : اين روخانه از ارتفاعات شرق حوضع آبريز رودخانه كشف رود و از كوه هاي دال و رزمگاه شروع شده و پس از عبور از كنار روستاي رزمگاه پايين ، روستاهاي حارزار و شور كلي به كشف رود مي ريزد .

5. رودخانه براشك : اين رودخانه از ارتفاعات كوه بادوككي و كوه سفيد و كوه تالك در شرقي ترين محدوده شهرستان فريمان شروع شده و طغيان آن به كشف رود مي رسد .

6. رودخانه جام رود : اين رودخانه كه زهكش اصلي منطقه دشت فريمان ـ تربت جام است ، از به هم پيوستن سرشاخه هاي متعددي به وجود آمده و پس از مشروح نمودن دشت فريمان ذر محل دو آب به هريرود مي ريزد .

7. آبهاي زير زميني : در خصوص منابع آب زيرزميني شهرستان فريمان از اطلاعات و امار موجود در شركت سهامي آب منطقه اي خراسان اسستفاده شده است . بر اين اساس دشت تربت جام ـ فريمان و دشت سنگ بست مورد بررسي قرار گرفته كه در جدول زير تعداد تخليه سالانه آب زيرزميني آمرده شده است . مهم ترين منابع آب زير زميني شهرستان شامل 164 حلقه چاه عميق  ، 38 حلقه چاه نيمه عميق ، 163 رشته قنات و 51 دهنه چشمه مي باشد .

منابع و مآخذ :

صادقي يونسي ، حسن . ويژگي هاي طبيعي . پايان نامه دوره كارشناسي ارشد رشته جغرافيا دانشكده آزاد اسلامي واحد مشهد سال76.