ساعتي پس از غروب خورشيد و زماني كه ماه بدر سر از افق برمي‌آورد ديگر نمي‌توانيم به نورافكني آن دلخوش باشيم. چون اين زمين است كه تا ساعتي ديگر چهره‌ي سرخ فام بر روي ماه خواهد نشاند. ماه‌گرفتگي از گذشته‌هاي دور داستان‌هاي زيبايي را با خود به همراه داشته است. از جنگ‌ها و صلح‌هايي كه به خاطر رويداد خسوف انجام شد تا نجات ماجراجوي معروف كريستوف كلمب از چنگال گرسنگي! در واقع كلمب از جهل آن زمان بوميان جامائيكا استفاده كرد و زماني كه ديد آنها حاضر نيستند توشه‌ي راه آنان را فراهم كنند لذا از حقه‌ي طبيعي خسوف 29 فوريه 1504 ميلادي استفاده كرد و توانست سالم به اروپا بازگردد.

 

 

 

پديده‌ي ماه گرفتگي يا خسوف زماني رخ مي دهد كه زمين در بين ماه و خورشيد واقع شود. آنگاه زمين سدي عظيم را در رسيدن نور خورشيد به ماه ايجاد مي‌كند و نور سفيدرنگ ماه كه حاصل بازتابش نورخورشيد است را از آن مي‌گيرد و در عوض با نوري كه از جو خود مي‌گذراند چهره‌اي سرخ‌رنگ را به ماه هديه مي‌دهد. خسوف به سه نوع نيمسايه‌اي، جزئي و كلي قابل ممكن است اتفاق بي‌افتد.
در خسوف نيمسايه‌اي ناظر فرضي بر سطح ماه شاهد كسوف جزئي است. و ناظر زمين رفته رفته افت نوري را در يكي از لبه‌هاي شمالي يا جنوبي ماه مشاهده مي‌كند، ولي قرص ماه كماكان ديده مي‌شود.
در خسوف جزئي مقداري از ماه وارد سايه زمين مي‌شود ولي كل قرص ماه درون سايه زمين قرار نمي‌گيرد و ماه كاملاً از لبه‌ي سايه زمين

عبور مي‌كند.

 

 

 

در خسوف كلي تمام قرص ماه وارد سايه‌ي زمين مي‌شود و چون ماه يك چهارم زمين است در زمان خسوف كلي در تمام سايه زمين قرار مي‌گيرد و لذا ساكنين مناطقي كه در آن نقطه شب باشد مي‌توانند خسوف كلي را مشاهده كنند.
جالب است بدانيد كه احتمال وقوع خسوف نيمسايه‌اي بيشتر از ساير خسوف‌ها است. در يك بررسي پنج‌هزار ساله از تعداد 12064 هزار عدد خسوف، تعداد 4378 هزار عدد (36.3 درصد) خسوف نيمسايه‌اي، تعداد 4207 هزار عدد (34.9 درصد) خسوف جزئي و 3479 هزار عدد (28.8 درصد) خسوف كلي رخ مي‌دهد. پس ما به پديده‌اي نادر از دسته‌هاي خسوف مي‌نگريم كه در معدود زماني ماه از مركز سايه زمين نيز عبور خواهد كرد.
چرا خسوف قرمز رنگ است؟
گازهاي جو زمين امواجي را كه به خود جذب مي‌كنند از رده‌ي طيفي پايين و به خصوص رنگ آبي است. به همين دليل آسمان بالاي سرمان آبي رنگ ديده مي‌شود. در عوض اكثر امواج رده‌ي طيفي بالا كه قرمز، زرد و نارنجي از آن دسته هستند را از خود عبور مي‌دهد. پس ماه در زمان خسوف به رنگ قرمز درمي‌آيد. ولي اين رنگ قرمز به علت‌هاي زير خالص نيست و مخلوطي از چند رنگ طيف قرمز است و بنا به دلايل زير در خسوف‌هاي مختلف تغيير مي‌كند.
1-    وجود غبارهاي آتشفشاني و غبارها و ابرهاي سطح زمين
2-    قرارگيري ماه در حضيض يا اوج مداري
3-    عبور ماه از مركز سايه
هر چه غبار موجود در جو بيشتر و ماه در حضيض مداري و فاصله‌ي كمتري از مركز سايه داشته باشد بر تاريكي خسوف افزوده مي‌شود. در خسوف 25-26 خرداد 1390 ماه 2 عامل دوم و سوم را دارد و لذا به راحتي تاريك‌تر از خسوف‌هاي گذشته ديده مي‌شود ولي اگر فوران آتشفشاني 2 خرداد در ايسلند و يا وقايع اسفندماه گذشته در ژاپن در جو باقي بماند پس مي‌توانيم شاهد خسوف كلي تيره‌تري باشيم. بر اساس تحقيقات نگارنده ميزان غبارهاي موجود در جو تا اواسط خردادماه از ميزان غبارهاي مشابه در خسوف گذشته در 30 آذر 1389 بيشتر است و لذا اگر شرايط كماكان ادامه يابد مي‌توانيم به خسوفي تيره‌تر اميدوارم باشيم.

 

 

 

آندره دانژون اخترشناس فرانسوي در قرن گذشته طي بررسي‌ها متوجه شد كه در زمان خسوف كلي يكي از انواع پنج رنگ اط طيف قرمزممكن است شكل بگيريد. اين رنگ‌ها كه به مقياس دانژون شهرت دارد با حرف L مشخص و به شرح زير است.
L=0: به معني خسوفي بسيار تيره كه در آن قرص ماه تقريباً ناپديد مي‌شود به خصوص در وسط كليت
L=1: به معني خسوفي تيره كه قرص ماه به رنگ خاكستري يا قهوه‌اي در مي‌آيد و جزئيات روي آن به زحمت ديده مي‌شود
L=2: به معني خسوفي به رنگ سرخ جگري كه بخش مركزي سايه زمين بسيار تيره و قسمت‌هاي بيروني آن به نسبت روشن‌تر است
L=3: به معني خسوفي است به رنگ قرمز آجري كه حاشيه سايه در اين حالت بسيار روشن و به رنگ زرد است
L=4: به معني خسوفي به رنگ سرخ مسي و يا نارنجي كه حاشيه سايه در اين حالت بسيار روشن بوده و ته رنگ آبي دارد.
طبق بررسي‌ها به نظر مي‌رسد كه رنگ ماه در زمان خسوف كلي به L=2 يا كمي تيره‌تر بگرايد.
بررسي خسوف 25-26 خرداد 1390
خسوف در شامگاه چهارشنبه 25 خرداد 1390 در ساعت 21:54:37 با خسوف نيمسايه‌اي آغاز مي‌شود. تشخيص خسوف نيمسايه‌اي كار بسيار مشكلي است و اگر ارتفاع ماه از افق مانند خسوف آتي كم باشد، زماني كه ماه در حدود 20 درصد وارد سايه شده است مي‌توانيم خسوف نيمسايه‌اي را با تلسكوپ تشخيص دهيم و زماني كه اين درصد به حدود 50 درصد نيز رسيد مي‌توانيم خسوف نيمسايه‌اي را با چشم نيز به راحتي تشخيص دهيم.

 

 

ماه رفته رفته وارد سايه زمين مي‌شود و دقايقي پيش از آغاز خسوف جزئي تاريكي عظيمي از خسوف نيمسايه‌اي در لبه‌ي غربي ماه به وضوح قابل مشاهده است. در ساعت 22:52:57 اولين برخورد سايه زمين با لبه‌ي غربي ماه صورت مي‌گيرد و خسوف جزئي آغاز مي‌شود.
چون ماه قصد دارد از مركز سايه زمين عبور كند پس خسوف جزئي در سريعترين زمان ممكن روي مي‌دهد و ماه با حركت خود در ساعت 23:52:29 به سرعت در عرض يك ساعت وارد سايه‌ي زمين مي‌شود. از اين زمان به مدت 100 دقيقه شاهد خسوف كلي خواهيم بود.
در ساعت 00:43:44 بامداد 26 خردادماه وسط كليت خسوف رخ مي‌دهد. در اين زمان ماه به بيشترين تاريكي خود مي‌رسد و لذا مي‌توانيد در اين زمان مقياس دانژون را تعيين كنيد.
ماه كه ديگر از فرط تاريكي خسته شده رفته رفته به لبه‌هاي سايه نزديك مي‌شود و البته دائماً لبه‌ي غربي آن روشن تر مي‌شود تا جايي كه در ساعت 01:32:42 خسوف كلي به پايان برسد.
ماه رفته رفته از درون سايه زمين خارج مي‌شود تا جايي كه در ساعت 02:32:14 ماه به طور كامل از سايه زمين خارج مي‌شود.
دقايقي مي‌توانيد خسوف نيمسايه‌اي را به نظاره بنشينيد ولي پايان مراحل خسوف با پايان‌يافتن خسوف نيمسايه‌اي در ساعت 03:30:41 به پايان مي‌رسد.

 

 

 

ماه در زمان خسوف در صورت فلكي مارافساي و درون راه‌شيري به سر مي‌برد و بد نيست در زمان گرفت كلي علاوه بر رصد سحابي‌ها و خوشه‌هاي صورت فلكي قوس قدر ماه را نيز با استفاده از ستارگان اطراف و حتي عكاسي تعيين كنيد. اين خسوف در آسيا به جز نوار شمالي آن، آفريقا، اروپا، اقيانوسيه، آمريكاي جنوبي و جنوبگان قابل مشاهده است. در واقع تنها قاره‌اي كه از رصد حتي قسمتي از اين خسوف محروم مي‌ماند آمريكاي شمالي خواهد بود.
با توجه به پايان يافتن امتحانات مدارس و شروع نشدن امتحانات اكثر دانشگاهيان و با عنايت به اين مسئله كه خسوف در زمان بسيار مناسب از لحاظ فصلي روي مي‌دهد لذا فرصت بسيار زيبايي است كه با دوستان و آشنايان ضيافتي شبانه را براي رصد يك خسوف زيبا و به يادماندني ترتيب دهيد.
خسوف بعدي كلي است و در شامگاه شنبه 19 آذرماه 1390 مقارن با طلوع ماه رخ مي‌دهد و اگر اين خسوف طولاني را از دست داديد بايستي تا 5 مرداد 1397 منتظر بمانيد تا شاهد 103 دقيقه خسوف كلي طولاني ديگري در ايران باشيد!

 

 

 نویسنده : علی ابراهیمی سراجی